بانک مرکزی بازار دلار دیجیتال را به هم ریخت | دستوری برای انتفاع سفته بازان!

علیرضا مبصر؛ گروه بورس: بانک مرکزی در اقدامی غیرمنتظره، روز پنجشنبه ششم دی‌ماه، تمامی درگاه‌های پرداخت صرافی‌های ارز دیجیتال را بدون انتشار هیچ‌گونه اطلاعیه‌ای مسدود کرد. این اقدام، که واکنش‌های گسترده‌ای را در میان فعالان بازارهای مالی به دنبال داشت، بازار تتر یا همان دلار دیجیتال را نیز با اختلال جدی مواجه ساخت. جالب آنکه همین نوسانات غیرمنتظره، فرصت‌های معاملاتی خاصی را برای برخی از سرمایه‌گذاران فراهم آورد. با این حال، نمی‌توان با اطمینان کامل گفت که این تصمیم در جهت بازگرداندن ثبات به بازار ارز بوده است. آنچه مسلم است، اقدامات دستوری بانک مرکزی برای کنترل قیمت ارز، همچنان بر روی معلول – یعنی قیمت – متمرکز است، در حالی که علت اصلی، یعنی انتظارات تورمی، به فراموشی سپرده شده است. در این مقاله، ابعاد مختلف اقدام ناگهانی بانک مرکزی در مسدودسازی درگاه‌های پرداخت صرافی‌های ارز دیجیتال بررسی خواهد شد. همچنین، به فرصت‌های سفته‌بازی کوتاه‌مدتی که در پی این تصمیم در بازار تتر و دلار شکل گرفت، پرداخته و پیامدهای آن بر تعادل بازار و رفتار سرمایه‌گذاران تحلیل خواهد شد.

بانک مرکزی و اقدامی جنجالی که بازار تتر را به آشوب کشید!

در ششم دی‌ماه ۱۴۰۳، بانک مرکزی در اقدامی غیرمنتظره و بحث‌برانگیز تمامی درگاه‌های پرداخت مرتبط با ارزهای دیجیتال را بدون ارائه هیچ‌گونه توضیحی مسدود کرد، تصمیمی که خشم و ناخرسندی بسیاری از فعالان این حوزه را برانگیخت. پس از این اقدام، برخی رسانه‌ها آن را تلاشی برای کنترل قیمت ارز و بازگرداندن ثبات به بازار ارزیابی کردند. اما کارشناسان و فعالان حوزه ارزهای دیجیتال معتقدند که چنین تصمیماتی نه‌تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه به بی‌اعتمادی بیشتر در بازاری که از بی‌قانونی و نبود چارچوب‌های شفاف رنج می‌برد، دامن می‌زند.

ارزهای دیجیتال در سال‌های اخیر به‌عنوان سپری در برابر تورم مورد توجه عموم قرار گرفته‌اند، اما در فضایی که فعالان این حوزه امکان دفاع از حقوق خود را ندارند، چنین اقدامات بی‌سابقه‌ای بیگانه نیست. کارشناسان بر این باورند که تا زمانی که قانونی جامع و شفاف برای این بازار تدوین نشود، فعالان همواره در معرض سیاست‌های لحظه‌ای و غیرقابل پیش‌بینی قرار خواهند داشت.
جالب‌تر آنکه بسیاری از تحلیلگران معتقدند قانون‌گذاری در این حوزه تنها زمانی جدی خواهد شد که دولت تصمیم بگیرد از این دارایی‌های نوظهور به‌عنوان منبعی برای جبران کسری بودجه خود بهره بگیرد و مالیات‌هایی سنگین بر آن تحمیل کند. در این میان، پرسش اساسی این است که آیا چنین رویکردی به جای اصلاح ساختارها، راه را برای رشد و پویایی این بازار خواهد بست یا مسیر شفافیت و اعتماد را هموار خواهد کرد؟

زلزله در بازار ارز؛ تصمیمی که اوضاع را متشنج کرد!

این اقدام غیرمنتظره بانک مرکزی، که در شرایط سراشیبی قیمت دلار به محدوده ۸۰ هزار تومان رخ داد، پیامدهای گسترده‌ای را در پی داشت. بسیاری از شهروندانی که به‌دلیل نگرانی از کاهش ارزش دارایی‌های خود در برابر شوک‌های قیمتی، به دلار دیجیتال به‌عنوان پناهگاهی امن روی آورده بودند، با بسته شدن درگاه‌های پرداختی ارزهای دیجیتال، دیگر قادر به خرید تتر نبودند. این محدودیت، موجی از هجوم به بازار دلار نقدی را ایجاد کرد که نتیجه‌ای جز افزایش نوسانات قیمت ارز در بازار آزاد نداشت.

در ساعات اولیه پس از این تصمیم، بازار ارز آزاد شاهد تغییرات شدید و غیرقابل پیش‌بینی قیمت‌ها بود، روندی که چندین روز ادامه یافت. از سوی دیگر، مسدودسازی درگاه‌های پرداخت توسط بانک مرکزی، موجب کاهش شدید تقاضای ارز دیجیتال در میان معامله‌گران ایرانی شد؛ چراکه امکان شارژ آنلاین حساب‌ها از بین رفته بود. این کاهش تقاضا، قیمت تتر را در بازار داخلی به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داد و شکاف غیرمنتظره‌ای میان قیمت دلار آزاد و تتر به وجود آورد.

این اختلاف قیمت، که در شرایط عادی حدود ۱ تا ۲ درصد است، در مقاطعی به ۵ درصد نیز رسید. به عبارتی، در برخی از معاملات، قیمت دلار در بازار آزاد حتی تا ۵ درصد بالاتر از قیمت تتر معامله می‌شد، وضعیتی که نه‌تنها تعادل بازار را برهم زد، بلکه فرصت‌های سفته‌بازی کوتاه‌مدت را نیز برای عده‌ای فراهم کرد. چنین تحولاتی نشان می‌دهد که سیاست‌های شتاب‌زده و دستوری، نه‌تنها ثبات را به بازار بازنمی‌گرداند، بلکه بستر نوسانات بیشتری را نیز فراهم می‌کند.

اقدامات غیر منتظره و برنامه ریزی نشده همواره به نفع هیچ یک از فعالان بازار نبوده بلکه فرایند طبیعی بازار را برهم میزند. علاوه بر این فرصت‌های سفته‌بازی کوتاه‌مدت را نیز برای عده‌ای فراهم کرد

سفته‌ بازان تنها منتفع این اقدام!

اقدام ناگهانی بانک مرکزی و پیامدهای آن، نوسانات شدیدی را در بازار ارز به همراه داشت و اختلاف قیمتی میان دلار آزاد و دلار دیجیتال (تتر) فرصت بی‌نظیری برای سفته‌بازان ایجاد کرد. در این میان، معامله‌گران به روش‌های پرریسکی روی آوردند، از جمله خرید تتر از کانال‌های غیررسمی در شبکه‌های اجتماعی که در سال‌های اخیر به‌رغم خطرات، به شکل گسترده‌ای رواج یافته است. از سوی دیگر، برخی صرافی‌ها تلاش کردند با ارائه راهکارهایی جایگزین، همچون شارژ حساب از طریق شناسه‌های بانکی، پایا یا ساتنا، این خلأ را پر کنند، هرچند این راه‌حل‌ها به دلیل پیچیدگی‌های اجرایی، کار را برای سرمایه‌گذاران دشوارتر کرده بود.

در دو روز اخیر، با افزایش تقاضای تتر و بازگشت تعادل نسبی، این ارز دیجیتال توانست اختلاف قیمتی خود با دلار بازار آزاد را به‌سرعت جبران کند. به‌طوری‌که قیمت تتر در همین مدت حدود ۵ درصد رشد مثبت را تجربه کرد و شکاف قیمتی ایجادشده به‌طرز چشمگیری کاهش یافت. این تحولات فرصتی طلایی برای سفته‌بازان فراهم آورد که به شکار سودهای لحظه‌ای بپردازند.

با این حال، برخی فعالان بازار با بدبینی به این رویداد نگریسته و احتمال داده‌اند که بانک مرکزی خود نیز ممکن است از این اقدامات ذی‌نفع باشد. این گمانه‌زنی‌ها بیش از هر چیز از بی‌اعتمادی عمیقی نشأت می‌گیرد که نسبت به نهادهای بالادستی در میان فعالان اقتصادی شکل گرفته است. اگرچه نمی‌توان این ادعاها را به‌صورت قطعی تأیید کرد، اما بی‌ثباتی و نبود شفافیت در سیاست‌گذاری‌ها، زمینه‌ساز چنین دیدگاه‌هایی شده است که پیامدهای آن می‌تواند اعتماد عمومی به نهادهای اقتصادی را بیش از پیش متزلزل کند.

کنترل قیمت با فرمان‌ های دستوری؛ راهی که همواره به شکست می‌ رسد!

در سال‌های اخیر، بانک مرکزی با تلاش فراوان سعی داشته است تا قیمت ارز را تحت کنترل درآورد و به اهداف کلانی چون کنترل تورم در محدوده ۲۰ تا ۲۵ درصد و افزایش سطح دستمزدها بدون تخریب اهداف تورمی دست یابد. اما این اهداف، به‌دلیل پیچیدگی‌های ساختاری و ریسک‌های فراوانی که اقتصاد کشور را تهدید می‌کند، به رؤیایی دور از دسترس تبدیل شده‌اند.
در این مسیر، بانک مرکزی ناچار شده به سیاست‌هایی چون قیمت‌گذاری دستوری ارز در سامانه نیما (از سال ۱۳۹۷) و اقداماتی متخاصم نظیر مسدودسازی درگاه‌های پرداخت مرتبط با ارزهای دیجیتال متوسل شود. این قبیل اقدامات، که به‌جای تقویت امنیت و شفافیت بازار و تسهیل معاملات ارزی، به دخالت‌های بی‌حاصل منجر می‌شوند، معمولاً نتیجه‌ای جز تشدید نوسانات و افزایش بی‌اعتمادی در بازار به همراه نداشته‌اند.

با این حال، نمی‌توان از دستاوردهای اخیر بانک مرکزی نیز چشم‌پوشی کرد. راه‌اندازی سامانه جدید ارزی در آذرماه، که توانست گامی در جهت کاهش رانت‌جویی و فساد در تخصیص ارز بردارد، نشان می‌دهد که مسیر اصلاحات هرچند دشوار، اما قابل تحقق است. از این منظر، شاید بتوان به آینده سیاست‌های بانک مرکزی در صورتی که رویکردی اصولی‌تر و شفاف‌تر در پیش گرفته شود، امیدوار بود.

تجربه ثابت کرده است در دهه های اخیر اقدامات متخاصم و دست اندازی نهاد های بالادستی در بازار در نهایت کار را بدتر کرده و اقتصاد غیر قابل کنترل تر شده است

خلاصه در یک نگاه

اقدام ناگهانی بانک مرکزی در مسدودسازی درگاه‌های پرداخت مرتبط با ارزهای دیجیتال، نوسانات شدیدی در بازار ارز و دلار دیجیتال ایجاد کرد و فرصت‌هایی برای سفته‌بازان فراهم ساخت. این سیاست که در راستای کنترل قیمت ارز و تورم اعلام شد، با واکنش‌های انتقادی گسترده‌ای همراه بوده و ضعف در قانون‌گذاری و شفافیت را برجسته‌تر کرده است. هرچند اقداماتی نظیر راه‌اندازی سامانه جدید ارزی توانسته دست رانت‌جویان را کوتاه کند، اما سیاست‌های دستوری همچنان ناکارآمدی خود را نشان می‌دهند و نیازمند اصلاحات ساختاری و رویکردهای شفاف‌تر هستند.