بریکس، بلیط قطاری است که هنوز راه نیفتاده / دلارزدایی بریکس محقق نمی‌شود

اقتصاد آنلاین- فرشته رضایی؛ نشست مقامات عالی‌رتبه امنیتی کشورهای عضو بریکس شامل کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی، ایران، امارات، اتیوپی و عربستان در روزهای ۲۰ تا ۲۲ شهریور در شهر سن‌پترزبورگ روسیه برگزار شد. نماینده ایران برای اولین بار به عنوان عضو اصلی در این اجلاس شرکت کرد. 
در این اجلاس علاوه بر نشست اعضای بریکس، نشست مشترکی نیز بین نمایندگان کشورهای عضو بریکس با نمایندگان عالی رتبه امنیتی برخی از کشورهای جنوب جهان از جمله اندونزی، ترکیه، قزاقستان، صربستان، تایلند، بلاروس، ویتنام، ونزوئلا، ازبکستان، نیکاراگوئه، کوبا، جمهوری آذربایجان، بحرین، بنگلادش، سریلانکا، موریتانی و لائوس برگزار شده است. 

ایران از زمستان سال گذشته به عضویت بریکس درآمد و بسیاری از آن به عنوان یک دستاورد مهم مالی و حقوقی نام بردند. کارشناسان معتقدند بریکس بیش از آنکه یک سازمان پولی و مالی باشد، بیشتر یک کلوپ سیاسی بین‌المللی است که در طول ۱۶ سال فعالیت خود نتوانسته مناسبات پایدار و نهادینه‌شده اقتصادی، مالی و تجاری میان اعضای خود ایجاد کند. با این حال عضویت ایران در بریکس اگر چه اتفاق مثبتی بود اما به نظر می‌رسد دستاوردهای چشمگیری نداشته یا هنوز برای کشورمان کسب نکرده است. مزیت‌هایی چون نیروی کار ارزان، منابع و ذخایر بزرگ و متنوع، دسترسی ساده‌تر به منابع مالی و هزینه پایین تولید از مزایای پیوستن به این نهاد است اما نکته قابل توجه در مورد بریکس این است که شریک اول تجاری همه اعضای اصلی آن، ایالات متحده آمریکا و سپس اتحادیه اروپاست.

از سویی صحبت از ارز جديد بريكس نشانه تمایل کشورهای عضو برای ایجاد يك نظم جديد اقتصادی جهان است اما تحلیلگران اقتصادی معتقدند این مهم یعنی دلارزدايی يك شبه به وجود نخواهد آمد. به نظر می‌رسد یکی دیگر از مزیت‌های این نهاد ايجاد يك سيستم پرداخت يكپارچه كارآمد براي تراكنش‌هاي فرامرزی است که البته برای ایران و روسیه که در معرض تحریم‌های مالی و بانکی قرار دارند گزینه‌ای مطلوب باشد.

در این زمینه مجید شاکری، کارشناس اقتصاد بین الملل به اقتصاد آنلاین گفت: در حالی که پیمان شانگهای بیشتر یک پیمان امنیتی است گروه بریکس تا حد زیادی اقتصادی و دنبال معرفی کردن یک الگوی اقتصادی است اما تاکنون خیلی از ایده‌هایی که بیان شده هنوز خیلی با واقعیت امروز دنیا فاصله دارد. در واقع با توجه به حضورهندی‌ها در این اجلاس که معرف جریان جدید دلار ثانویه هستند، طبعاً آن‌ها با روندی که منجر به تضعیف دلار شود همراهی نمی‌کنند. بنابراین نمی‌توان ادعا کرد که بریکس خیلی زود به چیزی از جنس مثلاً یک ارز جدید جهان‌روا می‌رسد. اما به هر حال تحلیل‌های جدی وجود دارد که مادامی که هندی‌ها در بریکس هستند شانس ایجاد یک نظام پرداخت آلترناتیو و ایجاد یک ارز آلترناتیو منتفی است.

بنابراین این مباحث، بلیط قطاری است که هنوز راه نیفتاده و ما برای اینکه بتوانیم سوار این قطار شویم پیش از آن که بخواهیم با بریکس کار کنیم نیاز داریم که بتوانیم با برزیل، چین، آفریقای جنوبی، روسیه و… به صورت دو به دو و در قالب دوجانبه کار کنیم. در این صورت ما می‌توانیم پیمان‌های خود را به صورت چند جانبه در حوزه بریکس هم انجام دهیم.

وی اضافه کرد: لازم است بگویم که اساساً تحریم‌ها حوزه عمل‌شان تجارت بین الملل است نه تجارت دو جانبه. اگر کشورایران به دنبال این باشد که تجارت دو جانبه انجام دهد و مازاد حساب جاری‌اش را به صورت دو به دو با کشورهای مختلف کاهش دهد خیلی از موانع موجود برایش باز می‌شود.

شاکری اضافه کرد: اجلاس بریکس بیش از آنکه یک نهاد مالی و پولی باشد بیشتر یک مجموعه سیاسی است به عنوان نمونه وقتی آفریقای جنوبی در آن عضویت دارد به این خاطر است که آفریقا صرفا نماینده‌ای داشته باشد یا مثلاً عربستان به عنوان یک تولیدکننده تعیین کننده در حوزه نفت است که حضور دارد نه این که که واقعاً یه اقتصاد سایز بزرگ حساب شود. بقیه اعضای آن هم همین روایت، کم و بیش درباره‌شان صادق است. بنابراین درخصوص بریکس می‌توانید بگویید یک جور جایگاه گفت‌وگو است. ولی باز هم تاکید می‌کنم نباید درباره اهمیتش فعلاً اغراق کرد. اما یک روزی این قطار راه می‌افتد.

این کارشناس اقتصاد بین الملل در خصوص مبحث دلارزادیی که اکنون در بریکس مطرح می‌شود هم تصریح کرد: مساله دلارزدایی بر مبنای واقعیت نیست زیرا اکنون دغدغه جهانی قوی‌تر کردن دلار است. بنابراین با این اظهارات به دنبال اینکه دلار تضعیف بشود نیستند زیرا اکنون نقش دلار در بازارهای مالی به شدت در حال افزایش است و اگر می‌گویند نقش دلار در تجارت کاهش پیدا کرده، این عدد، خیلی عدد کوچکی است. اکنون بزرگترین مانع برای اینکه بریکس بخواهد یک ارز ثالثی ایجاد کند دو چیز است. یک اینکه اقتصاد کشورهای بریکس اقتصاد مکملی نیست و دوم اینکه هند در این گروه عضو است و به این دو دلیل من فکر می‌کنم ما هنوز خیلی فاصله با حذف یا تضعیف دلار داریم.

شاکری در خصوص سوالی مبنی بر اینکه ماهیت و شاکله اقتصاد سیاسی این نهاد چیست؟ و اینکه بیشتر به دنبال اقتصاد آزاد است یا اقتدارگرایی؟ هم توضیح داد: در دنیا سیاست صنعتی به شدت در حال گسترش است. خصوصا بعد از کووید ۱۹ و مسائل آن. بسیاری از کشورهای صنعتی در حال ترکیب این مبحث و تصدی‌گری دولت هستند اما در واقع برخی از کشورهای صنعتی معتقدند تجارت آزاد که بعد از سقوط شوروی تا ۲۰۰۸ در جهان غالب بود، خیلی ادامه پیدا نخواهد کرد و جای خودش را عملاً به امنیتی شدن زنجیره‌های اقتصادی می‌رود و به نظرم تقریبا می‌توانیم بگوییم که دوره جهانی سازی تمام شده است. لذا در حوزه سیاست صنعتی بین قدرت‌های بزرگ اقداماتی انجام می‌شود اعم از ممانعت از واردات کالاهای رقیب یا اقدام ترجیحی برای تولیدکنندگان داخلی که عموماً مقدارش در اقتصادهای بزرگ ظرف سه سال گذشته خیلی بیشتر شده است. 

این کارشناس اقتصاد بین الملل همچنین دستاوردهای ایران از عضویت در بریکس هم بیان کرد: ایران به هر حال عضو این گروه شده اما تا نه تا آن حدی که دولت قبل در خصوص آن صحبت می‌کرد. ما برای اینکه بتوانیم از مزایای این گروه استفاده کنیم اول باید بتوانیم روابطمان را به صورت دوجانبه ایجاد بکنیم، وگرنه کشوری که منابعش در چین است و مصارفش در امارات هیچ وقت گزینه خوبی برای توسعه نخواهد بود.