واکاوی اهداف حمله اسرائیل به سوریه / سوریه به سمت تجزیه شدن پیش می‌رود؟

اقتصاد آنلاین، محمد بیات: هرتصی هلوی رئیس ستاد مشترک ارتش اسرائیل همزمان با شادمانی معارضان سوری از سقوط نظام اسد، از آغاز حمله رسمی رژیم صهیونیستی به این کشور عربی خبر داد. تنها در سه روز اخیر ماشین جنگی اسرائیل قریب به ۴۸۰ هدف استراتژیک نظامی را از دمشق تا طرطوس مورد حمله قرار داده است.

به گزارش پایگاه «تایمز اسرائیل» در جریان این حملات، سه پایگاه هوایی قامشلی در شمال شرق سوریه، شینشر در حومه حمص و فرودگاه عقربه در جنوب غربی دمشق هدف حمله قرار گرفتند. این موضوع زمینه نابودی جت‌های جنگنده و بالگردهای تاکتیکی ارتش سوریه را فراهم کرد. همچنین در جریان حملات صهیونیست‌ها به بنادر مدیترانه‌ای سوریه، نیروی دریایی این کشور عربی به صورت کامل نابود شد. علاوه بر قوای هوایی- دریایی سوریه، ارتش اسرائیل از حمله به انبارهای موشک، باتری‌های پدافندی، انبار مهمات و در نهایت مراکز تحقیقاتی راهبردی خبر داد. 

همزمان با حملات اسرائیل، تحرکات ارتش ترکیه و متحدان سوری آن برای حمله به مواضع «ی. پ. گ» تشدید شده است. تحولات روز‌های اخیر اثبات کننده این ادعا است که در جریان تغییر قدرت سیاسی در دمشق نوعی تقسیم کار و هماهنگی میان آنکارا- تل‌آویو وجود داشته است. دستگاه دیپلماسی ترکیه در میز مذاکره به طرف ایرانی تضمین‌هایی در خصوص تامین منافع تهران داده و در عین حال قوه قهریه رژیم صهیونیستی تهدید کرد که بازگشت ایران به میدان سوریه با واکنش شدید این رژیم مواجه خواهد شد.

عملیات طوفان الاقصی در هفتم اکتبر ۲۰۲۳ تبدیل به نقطه عطف در اندیشه استراتژیک فرماندهان اسرائیلی برای فهم تحولات منطقه شده است. با وجود آنکه نتانیاهو از کنار رفتن اسد از قدرت مسرور است و این تحول را به پای حملات این رژیم به ایران و حزب الله نوشته است، اما مسئله اساسی وی و سایر صهیونیست‌ها آن است که هم‌اکنون «با شیطانی مواجه هستند که آن را نمی‌شناسند!» سال‌ها برخورد میان رژیم صهیونیستی با جریان اخوان المسلمین در مصر، اردن و نوار غزه سبب شده است تا در نگاه برخی تحلیلگران اسرائیلی، وجود معارضان مسلح به مثابه کابوسی وحشتناک تعبیر شود. برخلاف نگاه حاکم بر موساد، فرماندهان ارشد ارتش اسرائیل معارضان مسلح سوری را لزوما «متحد» خود ندیده و بیم آن دارند تا این گروه‌ها به تدریج در قامت «حماس جدید» ظاهر شده و تبدیل به تهدیدی برای منافع اسرائیل شوند. 

به عبارت دقیق‌تر سران رژیم صهیونیستی نگران آن هستند که پس از سقوط اسد، تسلیحات راهبردی ارتش سوریه در اختیار معارضان مسلح قرار گرفته و برخی از آنها مسیر مبارزه با رژیم اشغالگر قدس را انتخاب نمایند. در واکنش به این نگرانی استراتژیک صهیونیست‌ها تصمیم گرفتند تا در تجاوزی آشکار زیرساخت‌های نظامی راهبردی در سوریه را هدف حمله قرار دهند. البته صهیونیست‌ها در این نقطه متوقف نشدند و با ورود به استان قنیطره، عملا مسیر توسعه اشغال زمینی و گسترش دامنه منطقه حائل در جنوب سوریه را گسترش دادند.

از سال ۲۰۱۸، رژیم صهیونیستی به دنبال استراتژی «هزار خنجر» نفتالی بنت، مسئول سابق میز ایران در ارتش اسرائیل، حمله به اهداف ایرانی و گروه‌های مقاومت در جغرافیای سوریه را آغاز و به تدریج روند تصاعدی را در این سیاست دنبال کرد. صهیونیست‌ها همواره دو نگرانی جدی در قبال حضور نظامی ایران در سوریه داشتند. نخست گسترش دامنه انتقال تسلیحات ایرانی در مرز سوریه- لبنان و دوم استقرار نیروهای مقاومت در جنوب سوریه و ورود زمینی به جولان اشغالی در صورت وقوع جنگ بزرگ میان ایران و رژیم صهیونیستی. با سقوط اسد و خروج نیروهای مستشاری ایران از سوریه، حال نتانیاهو قصد دارد تا با نشان دادن ضرب شست محکم به حاکمان جدید دمشق، بازگشت مجدد ایران به میدان سوریه را به عنوان یک «خط قرمز جدید» به ابومحمد جولانی دیکته کند. شاید به همین دلیل رهبر تحریر الشام به جای موضع گیری قاطع در برابر حملات اخیر اسرائیل به خاک سوریه، آشکارا ادبیات انفعال را اتخاذ و رسما اعلام کرد که سوریه آمادگی جنگی جدید با اسرائیل را ندارد! در چنین شرایطی به نظر می‌رسد، دمشق بیش از هر زمان دیگری برای تجزیه و تبدیل شدن به محل رقابت قدرت‌های بزرگ آماده است. 

در شرایط کنونی، سوریه بیش از سایر کشورهای منطقه مستعد تجزیه و حرکت به سمت آشوب داخلی طولانی‌مدت است. معارضان مسلح و گاها برخی شهروندان سوری شاد از تغییر نظام سیاسی در کشورشان، امیدوارند تا با حفظ یکپارچگی سوریه، شرایط برای بهبود شرایط اقتصادی فراهم شود. واقعیت میدانی اما حاکی از وجود نیروهای گریز از مرکز و احتمال تجزیه این کشور عربی در سال‌های آینده است. علاوه بر این تضعیف قدرت مرکزی در سوریه امکان رقابت ژئوپلیتیکی سایر قدرت‌های منطقه‌ای- فرامنطقه‌ای در سوریه را تشدید کرده است. در صورت تحقق این سناریو هسته‌های خفته مقاومت در سوریه می‌توانند مجددا سازمان‌دهی شده و در نقاط راهبردی مانند مرز عراق- سوریه و مناطق نزدیک به جولان اشغالی مستقر شوند. با وجود آنکه سقوط اسد ضربه جدی به سیاست‌های منطقه‌ای ایران وارد کرده است اما باید به این موضوع توجه کنیم که یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد محور مقاومت، انعطاف‌پذیری بالا و انطباق‌پذیری آن با شرایط جدید است. برخی کارشناسان معتقدند با نزدیکی بیش از پیش اسد به کشورهای عربی، دیگر امکان همکاری اسد با محور مقاومت به مانند گذشته وجود ندارد. با در نظر گرفتن صحت چنین ادعایی تغییر شرایط سیاسی- امنیتی در سوریه می‌تواند امکان‌ها و فرصت‌های جدیدی پیش‌روی ایران و مقاومت قرار دهد که پیش از این وجود نداشته است.