برنامه‌هایی مثل ChatGPT و DeepSeek چطور کار می‌کنند؟

غزال زیاری: هوش مصنوعی حالا تبدیل به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی بیشتر افراد شده و برای همه‌چیز از کاربردهای شخصی مثل تولید محتوا برای شخصی‌سازی رسانه‌های اجتماعی گرفته تا موارد علمی مثل پیشرفت‌های پزشکی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

از سوی دیگر شرکت‌های بزرگ فناوری و دولت‌ها برای پیشرو بودن در توسعه هوش مصنوعی باهم به رقابت می‌پردازند و همین منتقدان را نسبت به سوءاستفاده‌های احتمالی، پیچیدگی‌های اخلاقی و اثرات زیست‌محیطی این هوش‌های مصنوعی نگران کرده و آن‌ها را به واکنش واداشته است.

هوش مصنوعی چیست و چه کاربردهایی دارد؟

هوش مصنوعی این امکان را برای رایانه‌ها فراهم می‌کند تا مسائل را به روش‌هایی که انسانی به نظر می‌رسند، یاد گرفته و حل کنند. البته باید در نظر داشت که رایانه‌ها نمی‌توانند فکر کنند، همدلی کرده و یا به استدلال بپردازند.

اما حالا دانشمندان سیستم‌هایی را توسعه داده‌اند که قابلیت انجام کارهایی را دارند که معمولاً به هوش انسانی نیازمندند و سعی می‌کنند نحوه کسب و استفاده مردم از دانش را تکرار کنند.

برنامه‌های هوش مصنوعی این قابلیت را دارند که حجم زیادی از داده‌ها را پردازش کرده، الگوها را شناسایی کنند و دستورالعمل‌های دقیقی دراین‌باره که با این اطلاعات چه باید کرد را ارائه دهند. بدین ترتیب می‌توان پیش‌بینی کرد که یک خریدار آنلاین بر اساس خریدهای قبلی چه محصولی را ممکن است بخرد تا بدین ترتیب موارد مناسبی به او توصیه شود.

این فناوری همچنین پشت دستیارهای مجازی با کنترل صوتی مثل سیری اپل و الکسای آمازون قرار دارد و برای توسعه سیستم‌های خودروهای خودران نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.

هوش مصنوعی به‌علاوه به پلتفرم‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک، تیک‌تاک و ایکس کمک می‌کند تا تصمیم بگیرند چه پست‌هایی را به کاربران نشان دهند. سرویس‌های استریم Spotify و Deezer نیز از هوش مصنوعی برای پیشنهاد موسیقی به کاربرانشان استفاده می‌کنند.

از سوی دیگر دانشمندان هم از هوش مصنوعی به‌عنوان راهی برای کمک به تشخیص سرطان، سرعت دادن به تشخیص و شناسایی داروهای جدید استفاده می‌کنند.

بینایی کامپیوتری، نوعی از هوش مصنوعی است که این امکان را برای رایانه‌ها فراهم می‌کند تا به شناسایی اشیاء یا افراد در تصاویر بپردازند و رادیوگراف‌ها نیز از آن برای کمک به بررسی نتایج اشعه ایکس استفاده می‌کنند.

آشنایی با برنامه‌های مولد هوش مصنوعی

هوش مصنوعی مولد برای ایجاد محتواهای جدیدی مورداستفاده قرار می‌گیرد که به نظر می‌رسد گویی توسط یک انسان ساخته‌شده است. این کار با یادگیری از مقادیر زیادی داده‌های موجود مثل متن و تصاویر آنلاین انجام می‌شود.

ChatGPT و چت ربات رقیب چینی یعنی DeepSeek دو ابزار پرکاربرد هوش مصنوعی مولد هستند و Midjourney می‌تواند تصاویری را از prompt های متنی ساده ایجاد کند.

چت بات های دیگری مثل جمینی گوگل یا هوش مصنوعی متا هم می‌توانند با کاربران گفتگوی متنی داشته باشند. به‌علاوه می‌توان از هوش مصنوعی برای ساخت فیلم و موسیقی باکیفیت بالا استفاده کرد. اخیراً بارها دیده‌ایم که آهنگ‌هایی که از سبک یا با صدای نوازندگان مشهور تقلیدشده، در فضای مجازی منتشرشده‌ است و گاهی حتی کاربران در مورد صحت آن‌ها دچار سردرگمی می‌شوند.

چرا هوش مصنوعی بحث‌برانگیز است؟

درحالی‌که کارشناسان از پتانسیل‌های هوش مصنوعی مطلع هستند، نگرانی‌های زیادی نیز درباره پیامدهای رشد سریع آن دارند.

صندوق بین‌المللی پول (IMF) هشدار داده که هوش مصنوعی می‌تواند تقریباً ۴۰ درصد مشاغل را تحت تأثیر قرار داده و بدین ترتیب نابرابری های مالی را تشدید خواهد کرد.

پروفسور جفری هینتون، دانشمند کامپیوتر که به‌عنوان یکی از پدرخوانده‌های توسعه هوش مصنوعی شناخته می‌شود، این نگرانی را دارد که سیستم‌های قدرتمند هوش مصنوعی حتی می‌توانند انسان‌ها را منقرض کنند؛ اما دانشمند دیگری به نام یان لیکان که “پدرخوانده هوش مصنوعی” است، این ترس را نادیده می‌گیرد.

منتقدان دیگری پتانسیل این فناوری در بازتولید اطلاعات مغرضانه یا تبعیض علیه برخی گروه‌های اجتماعی را نگران‌کننده می‌دانند. این نگرانی به این دلیل است که خیلی از داده‌های مورداستفاده برای آموزش هوش مصنوعی از مطالب عمومی، ازجمله پست‌ها یا نظرات رسانه‌های اجتماعی گرفته‌شده‌اند که ممکن است حاوی و منعکس‌کننده سوگیری‌های شخصی مثل تبعیض جنسی یا نژادپرستی باشند.

باید این را هم در نظر داشت که باوجودی که برنامه‌های هوش مصنوعی در حال رشد هستند، اما هنوز هم امکان خطا دارند و سیستم‌های هوش مصنوعی مولد این قابلیت را دارند که توهم و ادعای دروغ‌ها را به‌عنوان واقعیت جا بزنند. در همین راستا، در ماه ژانویه بود که اپل پس‌ازآنکه یک ویژگی جدید هوش مصنوعی به‌اشتباه اعلان‌های (Notification های) اپلیکیشن خبری را خلاصه کرد، آن را متوقف نمود.

در آن زمان، هوش مصنوعی اپل به‌اشتباه و در خبری دروغین به خوانندگان اعلام کرد گفت که لوئیجی مانژیونه (مردی که متهم به قتل برایان تامپسون، مدیرعاملUnitedHealthcare است) به خود شلیک کرد و همین باعث شد تا BBC بابت این ویژگی که منجر به انتشار این خبر شد، شکایت کند.

گوگل هم به دلیل پاسخ‌های نادرست تولیدشده توسط مرورهای جستجوی هوش مصنوعی‌اش با انتقاداتی مواجه شده است. همین موضوع به نگرانی‌ها در مورد استفاده از هوش مصنوعی در مدارس و دفاتر کار افزوده است؛ مخصوصاً این‌که این روزها بسیاری از کارمندان و دانش آموزان برای خلاصه‌سازی متون، نوشتن ایمیل‌ها یا مقاله‌ها و رفع اشکالات در کدنویسی‌هایشان از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند.

به علاوه دغدغه‌های زیادی هم درباره استفاده دانش‌آموزان از فناوری هوش مصنوعی برای تقلب در تکالیف، یا استفاده‌های نادرست کارمندان از این فناوری در محل کار وجود دارد.

حتی نویسندگان، نوازندگان و هنرمندان نیز از این فناوری دلِ خوشی ندارند و توسعه‌دهندگان هوش مصنوعی را متهم می‌کنند که از این فناوری برای آموزش سیستم‌ها بدون رضایت یا غرامت استفاده می‌کنند.

هزاران سازنده، از جمله بیورن اولوائوس، خواننده و ترانه‌سرای Abba و یا نویسندگانی مثلیان رانکین و جوآن هریس و بازیگرانی ازجمله جولیان مور در اکتبر ۲۰۲۴ بیانیه‌ای را امضا کردند و در آن هوش مصنوعی را “تهدیدی بزرگ و ناعادلانه” برای معیشت خود نامیدند.

تأثیرات هوش مصنوعی بر محیط‌زیست

باوجودی که دقیقاً مشخص نیست که سیستم‌های هوش مصنوعی چقدر انرژی مصرف می‌کنند، اما برخی از محققان تخمین می‌زنند که این صنعت به‌زودی می‌تواند به‌اندازه کشور هلند انرژی مصرف نماید.

چرا که ایجاد تراشه‌های کامپیوتری قدرتمند موردنیاز برای اجرای برنامه‌های هوش مصنوعی، انرژی و آب زیادی می‌طلبد. از سوی دیگر افزایش تقاضا برای خدمات مولد هوش مصنوعی به معنای افزایش تعداد مراکز داده خواهد بود.

مراکز داده‌ها سالن‌های بزرگی با هزاران قفسه سرور کامپیوتر هستند که انرژی زیادی مصرف می‌کنند و برای خنک نگه‌داشتن آن‌ها به حجم زیادی آب نیاز است. البته برخی از شرکت‌های بزرگ فناوری، بر روی روش‌هایی برای کاهش یا استفاده مجدد از آب موردنیاز سرمایه‌گذاری کرده و یا روش‌های جایگزینی مثل خنک‌کننده هوا را انتخاب کرده‌اند.

بااین‌حال، برخی از کارشناسان و فعالان نگران آن هستند که هوش مصنوعی مشکلات تأمین آب را بدتر کند.

اخیراً اعلام شد که برنامه‌های دولت بریتانیا برای تبدیل این کشور به یک رهبر جهانی درزمینهٔ هوش مصنوعی، احتمالاً بحران منابع آب آشامیدنی افزایش خواهد داد.

در ماه سپتامبر ۲۰۲۴، گوگل هم اعلام کرد که در پیشنهادهایش برای ایجاد یک مرکز داده در شیلی (کشوری که با خشک‌سالی دست‌وپنجه نرم می‌کند) تجدیدنظر خواهد کرد و باید این را نیز در نظر داشت که با افزایش تقاضاها برای هوش مصنوعی، شبکه‌های برق نیز دچار مشکل خواهند شد

قوانین وضع‌شده برای هوش مصنوعی

برخی از دولت‌ها پیش‌ازاین، قوانینی را برای نحوه عملکرد هوش مصنوعی مشخص و معرفی کرده‌اند. مثلاً قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا، به کنترل سیستم‌های پرخطری که در زمینه‌هایی ازجمله آموزش، مراقبت‌های بهداشتی، اجرای قانون یا انتخابات استفاده می‌شوند، پرداخته و استفاده از هوش مصنوعی در این زمینه‌ها را به‌کلی ممنوع می‌کند.

توسعه‌دهندگان هوش مصنوعی در چین باید از داده‌های شهروندان محافظت کنند و شفافیت و دقت اطلاعات را ارتقا دهند. آن‌ها همچنین به قوانین سخت‌گیرانه سانسور کشور ملزم هستند.

نخست‌وزیر بریتانیا هم اعلام کرده که دولت این کشور قبل از تنظیم هوش مصنوعی، آن را آزمایش و به شکل دقیق درک خواهد کرد. لازم به ذکر است که بریتانیا و آمریکا چندین مؤسسه ایمنی هوش مصنوعی دارند که برای شناسایی خطرات و ارزیابی مدل‌های پیشرفته هوش مصنوعی مورداستفاده قرار می‌گیرند. در سال ۲۰۲۴ نیز هر دو کشور توافق‌نامه‌ای را برای همکاری در توسعه روش‌های تست هوش مصنوعی به امضا رسانده بودند.

بااین‌حال، در فوریه ۲۰۲۵، هیچ‌یک از این دو کشور، بیانیه بین‌المللی هوش مصنوعی که متعهد به رویکردی باز، فراگیر و پایدار برای این فناوری بود را امضا نکردند. به علاوه در حال حاضر چندین کشور ازجمله بریتانیا، استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی برای ایجاد تصاویر برهنه و مطالب سوءاستفاده جنسی از کودکان را محدود می‌کنند.

منبع: bbc

  ۲۲۷۲۲۷