تلاش طالبان برای اتصال ریلی به آسیای مرکزی| آینده خط ریلی خواف – هرات چه خواهد شد؟

بازار؛ گروه بین الملل: وضعیت کریدورهای ریلی عبوری از منطقه غرب آسیا و آسیای مرکزی طی سال های اخیر با تحولاتی شگرف مواجه شده است. اگرچه تا بیست سال پیش، کریدور شمال – جنوب تنها کریدور ریلی ترانزیتی عبوری از منطقه جنوب غرب آسیا محسوب می شد، اما امروز شاهد شکل گیری گسترده کریدورهایی هستیم که عمده آنها در رقابت با بکدیگر، به ویژه مسیرهای عبوری از ایران عمل می کنند.
در حال حاضر، اگرچه تمامی کشورهای همسایه ایران از جمله عراق، ترکیه و پاکستان در حال توسعه شبکه ریلی ترانزیتی و اتصال شبکه های ریلی خود با یکدیگر هستند، اما به نظر می رسد فعالیت طالبان بیش از همه منسجم و پر حجم است. وزارت حمل و نقل طالبان از زمان روی کار آمدن خود در سال ۲۰۲۱، قراردادهای متعددی با همسایگان شمالی خود به ویژه دو کشور ترکمنستان و ازبکستان منعقد کرده و در تلاش است تا این دو کشور محصور در خشکی را از طریق پاکستان به آب های گرم اقیانوسی دریای عمان متصل سازد. در حالیکه دولت اشرف غنی در تلاش بود تا با اتصال ریلی به ایران از طریق خط ریلی خواف – هرات، به بندر عباس و چابهار متصل شده و نیازهای این کشور همچون گندم و غلات را از این طریق وارد کند، اما به نظر می رسد طالبان در حال برنامه ریزی برای تبدیل افغانستان به هاب بار غرب آسیا بوده و به خط ریلی مشترک با ایران نیز صرفا از حیث توسعه ترانزیت در محور شرق – غرب و اتصال ریلی با ترکیه نگاه می کند و نه بیش از آن!

همکاری های ریلی طالبان و ترکمنستان

طالبان افغانستان روز چهارشنبه ۱۸ مهرماه از آغاز ساخت خط ریلی اتصالی به پایانه باری تورغوندی در مرز با ترکمنستان خبر داد. به نوشته ریلیوی گزت، این خط قرار است در ادامه مسیر خود، با یک اتصال ۲۲ کیلومتری، به ایستگاه صنوبر در ولایت هرات متصل شود.

به گفته وزارت حمل و نقل طالبان، دو کشور افغانستان و ترکمنستان در حال حاضر روی ساخت خط اتصالی به تورغوندی و تعمیر و بازسازی ترمینال باری آن متمرکز شده اند که از دوران شوری سابق برای افغان ها به یادگار مانده است.

وزارت حمل و نقل طالبان نیز با انتشار بیانیه ای به همین مناسبت، اعلام کرد که در نظر دارد در ادامه مسیر، دو کشور ترکمنستان و پاکستان را از طریق خط ریلی به یکدیگر متصل ساخته که در این صورت، افغانستان موفق به تکمیل کریدور «لاپیس لازولی» یا همان راه لاجورد خواهد شد. این کریدور نیز کشورهای افغانستان و پاکستان را از طریق بندر ترکمنباشی به دریای خطر و کریدور ترانس کاسپین متصل خواهد ساخت.
به گفته وزارت حمل و نقل طالبان، دو کشور افغانستان و ترکمنستان در حال حاضر روی ساخت خط اتصالی به تورغوندی و تعمیر و بازسازی ترمینال باری آن متمرکز شده اند که از دوران شوری سابق برای افغان ها به یادگار مانده است. هزینه تعمیر و تجهیز ترمینال تورغوندی نیز حدود ۴۰ میلیون دلار اعلام شده که قرار است با تامین سرمایه از سوی ترکمنستان و بر اساس قرارداد دوجانبه به امضا رسیده توسط نمایندگان دو کشور در تاریخ ۱۱ سپتامبر سال جاری ساخته شود.

خطر اقدامات طالبان برای ترانزیت ریلی ایران

طالبان در هر دو دوره حاکمیت بر افغانستان به خوبی اثبات کرده اند که در اهداف و برنامه های مد نظر خود، اهمیت چندانی به حقوق و سرمایه گذاری های همسایگان نمی دهند. حتی در خصوص مسائل کلانی سیاسی همچون موضوع حملات اسرائیل به سرزمین های اشغالی و لبنان نیز شاهد همین رویه بوده ایم و تنها واکنش کابل به این تحولات، به چند اظهار نظر سطحی ختم شده است. اما آنچه برای صنعت حمل و نقل ریلی ایران مهم است اینکه با ساخت مسیرهای اتصالی جدید میان افغانستان با ترکمنستان و ازبکستان، آینده خط ریلی خواف – هرات به عنوان تامین کننده اصلی نیازهای افغانستان تا حد زیادی زیر سوال خواهد رفت.

اگرچه هنوز فاصله نسبتا زیادی با اتصال ریلی پاکستان و افغانستان و کشیده شده خط ریلی سراسری افغان ها داریم، اما بدیهی است که در صورت اتصال ریلی دو طرف، بار مورد ترانزیت میان پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی نیز با توجه به نامساعد بودن شرایط خط ریلی تفتان – کویته، از طریق خاک افغانستان ترانزیت خواهد شد.

جایگاه این خط ریلی در زمان حاکمیت جمهوری اسلامی افغانستان به ریاست جمهوری اشرف غنی تا حدی بود که کمک های بشردوستانه هند در قالب صادرات گندم به این کشور از طریق شبکه ریلی ایران به دست افغان ها رسید. این در حالیست که با اقدامات اخیر طالبان، آینده خط ریلی خواف – هرات نیز تا حد زیادی تضعیف شده و صرفا تبدیل به اتصال ریلی در غرب این کشور تبدیل خواهد شد. این در حالیست که تمامی هزینه ساخت خط ریلی خواف – هرات از سوی طرف ایرانی پرداخت شده و حتی در زمان شورش های طالبان علیه حکومت اشرف غنی، این خط، ادوات ریلی آن و ایستگاه ریلی میلک نیز مورد هجوم نیروهای طالبان قرار گرفت.
نکته دیگر، در خصوص کریدور ریلی لاپیس لازولی یا همان راه لاجورد است که یکی از شاخه های ترانس کاسپین محسوب می شود. اگرچه هنوز فاصله نسبتا زیادی با اتصال ریلی پاکستان و افغانستان و کشیده شده خط ریلی سراسری افغان ها داریم، اما بدیهی است که در صورت اتصال ریلی دو طرف، بار مورد ترانزیت میان پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی نیز با توجه به نامساعد بودن شرایط خط ریلی تفتان – کویته، از طریق خاک افغانستان ترانزیت خواهد شد. در حقیقت، اقدامات طالبان، نه تنها سرمایه گذاری ایران روی خط خواف – هرات را زیر سوال خواهد برد، بلکه اتصال ریلی میان ایران و پاکستان را نیز تا حد زیادی تحت الشعاع قرار خواهد داد. همچنین، طی روزهای گذشته خبرهایی مبنی بر احتمال به رسمیت شناختن حکومت طالبان از سوی مسکو نیز مطرح شده که در صورت تحقق این خبرها، کار طالبان برای جذب سرمایه گذاری خارجی به ویژه از سوی کشورهای آسیای میانه و روسیه نیز بسیار ساده تر شده و این امر به افزایش سرعت توسعه شبکه ریلی در افغانستان کمک خواهد کرد.